Fjá­r­málastöðug­lei­ki 2021/1

Aðgerðir Seðlabankans og viðbrögð stjórnvalda við farsóttinni hafa stutt kröftuglega við heimili og fyrirtæki. Tekist hefur að varðveita kaupmátt almennings. Atvinnuleysi hefur þó aukist mikið og var 11,5% í febrúar sl. samanborið við 5,0% ári áður. Störfum hefur fækkað í nær öllum atvinnugreinum en þó sýnu mest í ferðaþjónustu og öðrum greinum þar sem sóttvarnaraðgerðir hafa takmarkað starfsemi. Viðbúið er að mikið atvinnuleysi vari meðan áhrifa farsóttarinnar gætir.

Miklar takmarkanir eru enn á ferðum milli landa. Nær algjört tekjufall hefur orðið hjá ferðaþjónustufyrirtækjum í á annað ár. Vaxandi útbreiðsla bólusetningar gefur tilefni til aukinnar bjartsýni en ekki sér enn fyrir endann á erfiðleikum í greininni. Skuldir ferðaþjónustufyrirtækja hafa aukist talsvert á síðustu tólf mánuðum, að stórum hluta vegna frestaðra afborgana og vaxtagreiðslna auk nýrra stuðnings- og brúarlána. Í lok síðasta árs voru útlán til ferðaþjónustu um 10% af útlánum stóru bankanna þriggja til viðskiptavina. Ef ekki rofar til gæti greiðsluvandi ferðaþjónustufyrirtækja hæglega breyst í skuldavanda hjá stórum hluta greinarinnar.

Áhrif farsóttarinnar á efnahagsreikninga fjármálafyrirtækja birtast fyrst og fremst í aukinni
virðisrýrnun, auknum vanskilum og hærra hlutfalli lána í frystingu. Á síðasta ári buðu fjármálafyrirtæki upp á tímabundið greiðsluhlé, sem náði á tímabili til um fimmtungs útlána til fyrirtækja. Áframhaldandi greiðslufrestur er á formi frystingar. Í lok febrúar voru tæplega 17% fyrirtækjaútlána í frystingu samanborið við um 3,5% ári áður, að langmestu leyti í ferðaþjónustu og annarri þjónustustarfsemi.

Vaxtalækkanir hafa fært mikið líf í fasteignamarkaðinn. Velta á höfuðborgarsvæðinu á seinni
hluta síðasta árs jókst um 42% á milli ára og kaupsamningum fjölgaði um 32%. Á fyrstu tveimur mánuðum ársins er veltan helmingi meiri en í sömu mánuðum ári áður. Þrátt fyrir aukna veltu hafa verðhækkanir verið nokkuð hóflegar. Í febrúar hafði raunverð hækkað um 3,1% á síðustu 12 mánuðum. Metfjöldi nýrra íbúða kom inn á markaðinn á síðasta ári en íbúðum í byggingu hefur nú fækkað verulega.

rátt fyrir að verulega hafi þrengt að bönkunum á síðasta ári, bæði vegna aukinnar virðisrýrnunar og minni vaxtamunar, var hagnaður þeirra heldur meiri en á árinu 2019. Efnahagsreikningur þeirra hefur stækkað sem kemur meðal annars fram í aukningu í vaxtaberandi eignum og styður það við vaxtatekjur þeirra þrátt fyrir minni vaxtamun. Aðhald í rekstri skilaði sér einnig í lækkun rekstrarkostnaðar um tæp 10% að raunvirði á síðasta ári. Kostnaðarhlutfall bankanna var þá undir 50% í fyrsta skipti síðan árið 2015.

Viðbrögð Seðlabankans við farsóttinni hafa stutt við lausafjárstöðu bankanna. Í lok febrúar sl.
höfðu bankarnir til ráðstöfunar 234 ma.kr. umfram lágmarks lausafjárkröfu Seðlabankans og
hafði sú fjárhæð hækkað um 56 ma.kr. á sl. 12 mánuðum. Vaxtaálag á erlendar markaðsskuldabréfaútgáfur bankanna er nú svipað og fyrir útbreiðslu farsóttarinnar. Bankarnir hafa nýtt sér það til endurfjármögnunar. Greitt aðgengi þeirra að erlendum lánsfjármörkuðum endurspeglar traust á innlenda fjármálakerfinu.