Fjá­r­málastöðug­lei­ki 2021/2

Innlendir eignamarkaðir hafa tekið verulega við sér á sl. 12 mánuðum, bæði hefur velta aukist
umtalsvert og eignaverð hækkað hratt. Margt bendir til að ójafnvægi fari hratt vaxandi á eignamörkuðum hér á landi og óvissa um framhaldið hefur aukist. Hlutabréfaverð hefur hækkað um 57% á síðustu 12 mánuðum og er á suma mælikvarða orðið frekar hátt. Til að mynda mælist frávik þess frá langtímaleitni nú meira en það hefur verið frá árinu 2008. Fasteignaverð hefur einnig hækkað mikið, árshækkun vísitölu íbúðaverðs á höfuðborgarsvæðinu mældist 11,6% að raunvirði í lok ágúst, um 10% á fjölbýli og um 15% á sérbýli. Auglýstar eignir voru 45% færri í ágúst sl. en á sama tíma fyrir ári, meðalsölutími er nálægt sögulegu lágmarki og hátt hlutfall íbúða selst yfir ásettu verði. Frávik íbúðaverðs frá langtímaleitni er nú tæplega 14% og hefur ekki mælst hærra síðan árið 2008. Verðhækkanir á markaðnum hafa einnig verið umfram ákvarðandi þætti, s.s. launaþróun og byggingarkostnað.

Mikil hækkun á fasteignaverði og verulega aukin velta á markaðnum hefur drifið áfram skuldavöxt heimilanna. Hefur ársvöxturinn aukist töluvert á síðustu mánuðum og mældist í lok júlí 6,8% að raunvirði samanborið við 4,3% í lok apríl sl. Vísbendingar eru um að útlánagæði nýrra íbúðalána fari minnkandi þar sem veðsetningar- og greiðslubyrðarhlutföll virðist hafa hækkað þrátt fyrir mikla hækkun fasteignaverðs og ráðstöfunartekna. Kann það bæði að skýrast af minnkandi endurfjármögnun og aukinni skuldsetningu lántaka. Gjalda ber varhug við hratt hækkandi eignaverði samhliða aukinni skuldsetningu og lakari útlánagæðum, en slíkt er merki um aukna kerfisáhættu.

Samhliða efnahagsbata og auknum hagvexti hefur arðsemi bankanna aukist og dregið úr vanskilum, bæði hjá heimilum og fyrirtækjum. Vanskilahlutföll bankanna eru nú álíka há og þau voru fyrir farsóttina. Bankarnir hafa á síðustu ársfjórðungum tekjufært að nýju hluta þeirrar virðisrýrnunar sem gjaldfærð var á síðasta ári. Virðisrýrnunarsjóður þeirra stóð í 1,34% af útlánasafninu í lok júní sl., sem er svipað og í árslok 2019, og hafði lækkað úr 1,84% um sl. áramót.

Þrátt fyrir mikla útlánaaukningu til heimila á síðustu mánuðum hafa bankarnir viðhaldið mjög
sterkri lausafjárstöðu. Í lok ágúst sl. höfðu bankarnir til ráðstöfunar um 290 ma.kr. umfram lágmarks lausafjárkröfu Seðlabankans og hafði sú fjárhæð hækkað um 43 ma.kr. á sl. 12 mánuðum. Vaxtaálag á erlendar markaðsskuldabréfaútgáfur bankanna hefur áfram verið lágt og bankarnir hafa greiðan aðgang að erlendum lánsfjármörkuðum. Heldur hefur dregið úr markaðsfjármögnun þeirra í krónum.

Rekstraráhætta í fjármálainnviðum, einkum rafrænni smágreiðslumiðlun, hefur raungerst í
nokkrum tilvikum á síðustu vikum. Nauðsynlegt er að hver og einn rekstraraðili hugi að öryggi
sinna kerfa og viðeigandi viðbúnaðaráætlunum sem tryggi samfelldan rekstur. Jafnframt þarf
að treysta umgjörð kerfisins í heild og samhæfa aðgerðaáætlanir til að bregðast við aukinni
áhættu á þessu sviði. Rafræn innlend smágreiðslumiðlun fer í dag að stórum hluta í gegnum
erlenda kortainnviði. Til staðar þarf að vera óháð innlend rafræn smágreiðslulausn án tengingar við alþjóðlega innviði. Slík lausn gæti m.a. þjónað sem varaleið í innlendri smágreiðslumiðlun á tímum neyðar.