Þorvarður Tjörvi Ólafsson: Er þörf á breytingum á peningastefnunefnd Seðlabankans?
Ólíkar gerðir peningastefnunefnda
Í grófum dráttum eru til tvenns konar peningastefnunefndir. Annars vegar þær sem leggja ekki sérstaka áherslu á að ná fram einingu um ákvörðunina, hver meðlimur er einkum ábyrgur fyrir sínu atkvæði og niðurstöður fást með atkvæðagreiðslu. Formenn slíkra nefnda geta lent í minnihluta og algengt er að ólík sjónarmið nefndarmanna birtist opinberlega. Peningastefnunefndir Bretlands og Svíþjóðar, auk Bandaríkjanna eftir að Ben Bernanke tók við árið 2006, eru dæmi um nefndir af þessu tagi. Hins vegar eru nefndir sem leggja áherslu á að eining ríki um ákvörðunina (a.m.k. opinberlega) og nefndin í heild sinni er ábyrg fyrir henni. Staða formannsins er misjöfn þar sem slík skipan er við lýði. Í sumum tilvikum er hún mjög sterk, ýmist skv. lögum eða hefðum, og hann nær einráður um stefnuna. Sú hefur oftast verið raunin í Bandaríkjunum og frægt hvernig Alan Greenspan talaði og greiddi atkvæði á undan öðrum meðlimum, sem urðu svo að ganga í takt. Í öðrum tilvikum er staða formannsins veikari. Seðlabanki Evrópu er dæmi um slíkt fyrirkomulag.
Núverandi skipan í takt við niðurstöður rannsókna
Frá því snemma árs 2009 hefur fimm manna peningastefnunefnd farið með ákvörðunarvald í peningamálum hér á landi. Skipan og starfshættir nefndarinnar eru í meginatriðum í takt við forskrift rannsókna (sjá t.d. A. Blinder, „Making monetary policy by committee“, International Finance, 2009:12) og alþjóðlega reynslu af fyrirkomulagi ákvörðunartöku í peningamálum. Nefndin er skipuð þremur fulltrúum frá SÍ og tveimur utanaðkomandi sérfræðingum. Nefndin hefur sett sér skýrar starfsreglur til að tryggja vandaðan undirbúning og sem mest gagnsæi ákvarðana. Jafnframt er ólíkum sjónarmiðum leyft að njóta sín á sama tíma og tryggt er eftir megni að samstaða ríki um opinbera kynningu ákvörðunarinnar. Í starfsreglunum er ennfremur tiltekið að seðlabankastjóri leggi ekki fram tillögu um ákvörðun fyrr en eftir að nefndarmenn hafi fengið tækifæri til að gera grein fyrir afstöðu sinni.
Engin ein skoðun ráðið ríkjum sl. fimm ár
Er tilefni til að óttast að skoðanaskipti innan nefndarinnar séu of einsleit og staða seðlabankastjóra of sterk í krafti þess að meirihluti nefndarinnar er skipaður af fulltrúum SÍ? Niðurstöður atkvæðagreiðslna á árunum 2009-2013 má finna í ársskýrslum SÍ og því eðlilegt að skoða tölfræðina og sjá hvort kosningahegðunin beri einkenni slíkra blokkamyndana.
Frá því að nefndin hóf störf hefur hún í helmingi tilvika kosið að halda vöxtum óbreyttum, í 37% tilvika hefur hún lækkað þá og í 15% tilvika hafa þeir verið hækkaðir. Niðurstöður atkvæðagreiðslna sýna að í um helmingi tilvika hefur einn nefndarmaður kosið gegn meirihlutanum og í 17% tilvika hefur atkvæðagreiðslan farið 3:2. Ekki er því að sjá að ein skoðun sé ávallt ríkjandi. Þá er ekki heldur að sjá að atkvæði skiptist eftir fastmótuðum blokkum innri og ytri meðlima: í 11% tilvika hefur innri meðlimur verið í minnihluta en ytri meðlimur í 16% tilvika (sjá meðfylgjandi mynd). Af einstaka nefndarmönnum hefur sá innri meðlimur sem sækir umboð sitt til seðlabankastjóra oftast verið í minnihluta (24% tilvika) og kosið gegn yfirmanni sínum, sem hefur sjálfur lent í minnihluta í eitt skipti. Aðstoðarbankastjóri, sem sækir umboð sitt til ráðherra en ekki seðlabankastjóra, hefur í tvígang verið í minnihluta. Sé einungis litið til þeirra tilvika þar sem ágreiningur hefur verið um ákvörðunina þá samanstendur meirihlutinn oftar af innri og ytri meðlimum en þeim innri einum saman. Í þau skipti sem atkvæði hafa fallið 3:2 hafa innri meðlimir einungis myndað meirihlutann í 29% tilvika. Skipting atkvæða hér á landi virðist ennfremur í ágætu samræmi við það sem tíðkast víða erlendis (sjá t.d. M. King, „The MPC ten years on“, ræða frá 2. maí 2007). Í ljósi ofangreinds verður því ekki séð að ólíkar skoðanir fái ekki að njóta sín innan nefndarinnar og að staða seðlabankastjóra sé of sterk í núverandi skipan.
Vöndum til verka
Endurmat á umgjörð peningastefnunnar er eðlilegt og æskilegt. Hins vegar skiptir máli af hvaða tilefni það fer fram og með hvaða hætti. Í Kanada fer slíkt endurmat t.d. fram með reglulegu millibili, í góðu samstarfi stjórnvalda og seðlabankans, og á grundvelli ítarlegra rannsókna. Mikilvægt er að tryggt verði að endurskoðun á lögum um SÍ, og þar með talið mögulegar breytingar á skipan peningastefnunefndar, grundvallist á niðurstöðum alþjóðlegra rannsókna og þeirri reynslu sem hefur fengist hér á landi. Vöndum til verka og festum þann verðstöðugleika sem nú hefur náðst í sessi.
Þorvarður Tjörvi Ólafsson, hagfræðingur hjá Seðlabanka Íslands.
Skoðanir, sem koma fram í greininni, eru höfundar og þurfa ekki að endurspegla skoðanir Seðlabanka Íslands.
