Gjaldeyrisskiptasamningar og viðleitni til eflingar gjaldeyrisforða
9. október 2008
Bankastjórn Seðlabanka Íslands:
Gjaldeyrisskiptasamningar og viðleitni til eflingar gjaldeyrisforða
Nauðsynlegt er að koma á framfæri staðreyndum um gjaldeyrisskiptasamninga og eflingu gjaldeyrisforðans því umræða um viðleitni Seðlabankans til að efla erlenda stöðu sína í ár hefur verið afar gagnrýnin og margt verið sagt sem ekki á við rök að styðjast.
Skiptasamningar
Í mars 2008 leitaði Seðlabanki Íslands til annarra seðlabanka um gerð gjaldeyrisskiptasamninga. Markmið bankans var fyrst og fremst að efla erlenda stöðu sína og að nýta lag sem þeir myndu gefa til þess að taka erlend lán á markaði í því skyni að efla hana enn frekar. Augljóst var, í því erfiða árferði sem ríkti, að gjaldmiðlaskiptasamningar myndu skipta miklu í þeirri áætlun.
Í upphafi var kannað hvort danski seðlabankinn væri reiðubúinn til þess að gera slíkan samning og voru viðbrögðin jákvæð. Þá var leitað til Englandsbanka og var erindi Seðlabankans vel tekið í fyrstu. Samskipti voru við bankann undir lok mars og hreyfðist málið það vel um skeið að vinna var hafin við gerð samnings. Einnig var leitað til Seðlabanka Evrópu, Alþjóðagreiðslubankans í Basel og Seðlabanka Bandaríkjanna auk seðlabanka Svíþjóðar og Noregs. Seðlabanki Evrópu kvaðst ekki reiðubúinn til þess að ganga til samninga við Seðlabanka Íslands nema fyrir lægi álit Alþjóðagjaldeyrissjóðsins á efnahagsmálum á Íslandi og stöðu fjármálakerfisins. Augljóst var að samtöl fóru fram á milli Englandsbanka og Seðlabanka Evrópu um efnið og óskaði sá fyrrnefndi einnig eftir áliti sjóðsins þegar hér var komið sögu. Að beiðni Seðlabankans sendi sjóðurinn umsvifalaust tvo sérfræðinga til landsins og fóru þeir yfir efnahagsmálin og stöðu fjármálakerfisins.
Í tengslum við vorfundi Alþjóðagjaldeyrissjóðsins í Washington í apríl sl. áttu fulltrúar Seðlabankans fjölmarga fundi með sérfræðingum sjóðsins auk funda með bankastjórum Englandsbanka og norrænu seðlabankanna. Álit sjóðsins lá fyrir rétt eftir lok þessara funda. Hann var sammála áætlun Seðlabankans og taldi að gjaldmiðlaskiptasamningar myndu hafa þau áhrif sem bankinn vænti og auðvelda honum að sækja á alþjóðlegan lánamarkað fyrir hönd ríkissjóðs. Í viðræðum við aðra seðlabanka lagði Seðlabanki Íslands jafnan áherslu á að gjaldeyrisskiptasamningar þjónuðu ekki aðeins hagsmunum Íslands heldur einnig annarra vegna mikilla alþjóðlegra tengsla íslenskrar fjármálastarfsemi.
Á fundunum í Washington óskaði bankastjóri Englandsbanka eftir því að auk álits Alþjóðagjaldeyrissjóðsins gerði Seðlabanki Íslands grein fyrir framvindu efnahagsmála og stöðu fjármálakerfisins í eigin minnisblaði. Greinargerð hans og álit Alþjóðagjaldeyrissjóðsins var hvort tveggja sent þremur norrænum seðlabönkum, Seðlabanka Evrópu, Englandsbanka og Seðlabanka Bandaríkjanna.
Þeim sem sýnt höfðu velvilja í upphafi snerist þó hugur og meðal meginröksemda þeirra var að bankakerfið á Íslandi væri allt of stórt og að skiptasamningar myndu ekki skipta máli. Augljóst var að erlendu seðlabankarnir höfðu samráð sín á milli.
Viðræðum var fram haldið við þrjá norræna seðlabanka og leiddu þær á endanum til þeirra samninga sem tilkynntir voru um miðjan maí. Í kjölfarið átti formaður bankastjórnar Seðlabankans samtöl við forsvarsmenn Seðlabanka Bandaríkjanna sem ekki leiddu til niðurstöðu.
Erlend lánataka
Gjaldmiðlaskiptasamningarnir við norrænu seðlabankana þrjá höfðu jákvæð áhrif á markaði. Í kjölfarið var afráðið að leita þegar á alþjóðlegan skuldabréfamarkað. Þrír alþjóðlegir bankar voru fengnir til að hafa forystu í því máli. Efnt var til nauðsynlegra kynninga meðal fjárfesta víða um Evrópu í seinni hluta maí og byrjun júní. Í maí höfðu markaðsaðstæður batnað verulega frá því sem var í mars og fram í apríl þegar þær voru með versta móti. Um það leyti sem kynningarferðinni lauk snerust markaðir á ný og verulega þyngdi. Vegna eindreginna ráðlegginga forystubankanna þriggja var horfið frá því að leita á markað á þeim tíma enda hefðu kjörin orðið þannig að orðspor ríkissjóðs hefði beðið hnekki af, m.a. með hliðsjón af lánshæfismati ríkissjóðs.
Í júlí hóf Seðlabankinn að stækka forðann með útgáfu skammtímavíxla á Evrópumarkaði. Um sama leyti var gengið frá lántöku hjá nokkrum erlendum bönkum. Aðstæður á skuldabréfamarkaði bötnuðu hins vegar ekki og þangað var ekki fé að sækja. Skilyrði á þeim markaði voru slæm í allt sumar og eru enn og engin leið að fara í skuldabréfaútboð eða taka önnur lán. Það er mikill misskilningur að ríkissjóður Íslands hefði á þessum tíma getað sótt fjárhæðir sem einhverju skiptu á alþjóðlegan lánamarkað og lýsir vanþekkingu á aðstæðum.
Forsætis- og fjármálaráðuneyti fylgdust jafnan vel með og alla tíð var full samstaða um þessi mál.
Gjaldeyrisskiptasamningar bandaríska seðlabankans
Í lok september gerði Seðlabanki Bandaríkjanna gjaldeyrisskiptasamninga við þrjá norræna banka og þann ástralska. Bandaríski seðlabankinn ákvað einhliða að bjóða þá og gripu hinir bankarnir þá fegins hendi. Athygli vakti hér á landi að Seðlabanki Íslands var ekki meðal þeirra. Þegar tilkynnt var um samningana hafði Seðlabanki Íslands þegar í stað samband við bandaríska seðlabankann og leitaði eftir hliðstæðum samningi. Eftir nokkra íhugun kvaðst bandaríski bankinn ekki reiðubúinn að gera skiptasamning af þessu tagi við Seðlabanka Íslands að svo stöddu en útilokaði ekki að það yrði síðar.
Í byrjun október leitaði Seðlabankinn á ný til Seðlabanka Bandaríkjanna og óskaði eftir gjaldeyrisskiptasamningi. Áhersla var lögð á mikilvægi þess frá sjónarhóli Seðlabankans að seðlabanki á borð við þann bandaríska gerði samning við Seðlabanka Íslands. Það myndi styrkja mjög erlenda stöðu bankans og hafa mjög góð áhrif á markaði. Í því samhengi skipti fjárhæðin ekki höfuðmáli. Beiðni Seðlabankans var tekin til gaumgæfilegrar athugunar og rædd á æðstu stöðum. Á endanum var svarið hið sama og fyrr á árinu, fjármálakerfið á Íslandi væri svo stórt í hlutfalli við þjóðarbúið að skiptasamningur yrði að vera stærri en svo að bandaríski seðlabankinn sæi sér fært að standa að gerð hans. Í íslenskum fjölmiðlum hefur verið haft eftir bandaríska seðlabankanum að beiðni Seðlabanka Íslands hafi verið illa skilgreind. Þetta stangast á við svörin til Seðlabankans. Upplýsingar voru veittar bæði skriflega og með símtölum, bæði við bankann í New York og við höfuðstöðvar hans í Washington og áhersla var lögð á að Seðlabankinn væri fús að veita enn frekari upplýsingar ef bandaríski seðlabankinn teldi sig þurfa á að halda. Eftir þeim var ekki óskað.